W niniejszym artykule przedstawiono zalecane przez Europejską Radę Resuscytacji, Brytyjską Radę Resuscytacji oraz odpowiednie agencje w Wielkiej Brytanii wyposażenie gabinetów, przychodni oraz klinik stomatologicznych w zakresie sprzętu stosowanego w przypadkach nagłego zagrożenia życia lub zdrowia u pacjentów podczas leczenia stomatologicznego w kontekście obowiązujących w tym zakresie przepisów prawnych w Polsce.
Autor: Jacek Smereka
specjalista anestezjologii i intensywnej terapii specjalista medycyny ratunkowej p.o. kierownik Zakładu Ratownictwa Medycznego Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu
Leki znieczulające miejscowo są szeroko stosowane w medycynie i stanowią podstawę działań inwazyjnych. Są też od wielu lat używane w stomatologii. Współczesna stomatologia dysponuje szeregiem leków miejscowo znieczulających, które mogą być zastosowane podczas różnego rodzaju znieczuleń wykorzystywanych w stomatologii. Leki znieczulające miejscowo stosowane są do znieczuleń powierzchniowych, nasiękowych, śródwięzadłowych i przewodowych. Techniki znieczuleń w stomatologii opisane są szeroko w literaturze specjalistycznej.
Jednym z istotnych elementów pracy stomatologa jest prowadzenie właściwej farmakoterapii, która musi uwzględniać ryzyko potencjalnych interakcji z innymi równocześnie stosowanymi przez pacjenta lekami. W praktyce lekarz stomatolog najczęściej przepisuje leki o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym oraz antybiotyki. Zalecając farmakoterapię, lekarz stomatolog musi zwrócić szczególną uwagę nie tylko na równolegle stosowane leki przepisywane przez lekarza prowadzącego, ale również na różnego rodzaju preparaty przyjmowane przez samego pacjenta (najczęściej leki OTC, także preparaty ziołowe) oraz ogólny stan zdrowia pacjenta i współistniejące schorzenia z oceną wydolności poszczególnych układów i narządów.
Europejska Rada Resuscytacji (ang. European Resuscitation Council – ERC) podaje w najnowszych wytycznych resuscytacji ERC 2015, że nagłe zatrzymanie krążenia zdarza się w Europie co najmniej w jednym na 500 gabinetów stomatologicznych rocznie, uwzględniając leczenie w zakresie chirurgii stomatologicznej [1]. Część doniesień sugeruje częstsze występowanie takich przypadków, ale nawet zakładając bardziej optymistyczne statystyki, stomatolog praktykujący prywatnie musi również uwzględnić konieczność prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej.
Sprawdzenie drożności i udrożnienie dróg oddechowych stanowi jedno z podstawowych zadań w przypadku nagłego zagrożenia życia pacjenta, w tym pacjenta w gabinecie stomatologicznym. Celem niniejszego artykułu jest przypomnienie i usystematyzowanie wiedzy z zakresu postępowania na drogach oddechowych u pacjentów w stanach nagłych zagrożeń.
Szczególne miejsce w sedacji w stomatologii zajmuje sedacja dzieci. Istnieje wiele programów i metod łagodzenia stresu u dzieci związanego z leczeniem, zapoznawania dzieci z przebiegiem leczenia w stomatologii w celu ułatwienia rozpoczęcia leczenia, a także postępowania w trakcie zabiegu. Jednak w części przypadków, zwłaszcza przy rozległym i inwazyjnym leczeniu, konieczne może okazać się zastosowanie sedacji farmakologicznej [1]. Sedacja u dzieci wymaga posiadania doświadczenia, a także dostosowania posiadanego sprzętu służącego zarówno do sedacji (szczególnie w przypadku sedacji podtlenkiem azotu), jak i sprzętu do ratowania życia dostosowanego do wieku dziecka i budowy jego ciała [1].
W sytuacji zagrożenia życia pacjenta konieczne może się okazać podanie przez stomatologa określonych leków, przede wszystkim z tzw. tacy przeciwwstrząsowej – drogą dożylną, domięśniową, podskórną lub wziewną. Zapewnienie dostępu dożylnego u pacjenta w stanie wstrząsu nie zawsze jest łatwe, nawet dla doświadczonego lekarza medycyny, nie mówiąc o stomatologu, który z racji swojego zawodu tego typu procedury przeprowadza bardzo rzadko. Warto jednak przypomnieć ogólne zasady podawania leków drogą dożylną oraz domięśniową ze względu na konieczność zastosowania niektórych leków, np. adrenaliny, w określonych sytuacjach klinicznych, takich jak wstrząs anafilaktyczny lub nagłe zatrzymanie krążenia. Jest to szczególnie istotne w przypadku wstrząsu anafilaktycznego, w którym szybkie prawidłowe podanie domięśniowe właściwej dawki adrenaliny może zapobiec wystąpieniu nagłego zatrzymania krążenia u pacjenta i stanowi postępowanie z wyboru. Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie sposobu podawania wybranych leków drogą domięśniową oraz drogą dożylną w stanach zagrożenia życia.
W oparciu o najnowsze publikacje omówiono w artykule zastosowanie ozonoterapii w stomatologii. Ozon jest alotropową odmianą tlenu składającą się z trzech cząsteczek i może występować w stanie dwurodnika lub dipola – zależnie od układu elektronów. W naturalnych warunkach ozon tworzy się podczas wyładowań atmosferycznych i w stanie wolnym powstaje w górnych warstwach atmosfery. Ozon rozkłada się do tlenu oraz rodnika tlenowego. Zbyt małe stężenie ozonu w górnych warstwach atmosfery doprowadza do powstania tzw. dziury ozonowej. Ozon jest gazem o barwie niebieskiej, bardzo dobrze rozpuszcza się w wodzie. Odkrycie ozonu i ustalenie jego budowy oraz uzyskanie w stanie ciekłym miało miejsce w XIX w.
Stomatolog może spotkać się z reakcją anafilaktyczną zarówno w czasie codziennej pracy zawodowej, jak też poza gabinetem – udzielając pomocy jako przypadkowy świadek nagłego zagrożenia życia. Należy pamiętać, że jeżeli reakcja anafilaktyczna kończy się śmiercią pacjenta, zgon po kontakcie z czynnikiem wywołującym zwykle nastąpił bardzo szybko. Z tego względu niezwykle istotne jest niezwłoczne prawidłowe wdrożenie działań ratunkowych oraz odpowiednie przygotowanie gabinetu, w tym przede wszystkim posiadanie w zestawie przeciwwstrząsowym adrenaliny oraz gotowość do jej prawidłowego podania w stanie zagrożenia życia.
Celem niniejszego artykułu jest przybliżenie zasad prowadzenia resuscytacji krążeniowo-oddechowej zgodnie z najnowszymi wytycznymi Europejskiej Rady Resuscytacji z 2015 r. W artykule skupiono się na zmianach w zakresie podstawowych czynności resuscytacyjnych u osób dorosłych i podkreślono kluczowe znaczenie szybkiego przeprowadzenia defibrylacji – zastosowanie defibrylatora zautomatyzowanego (ang. automated external defibrillator – AED).