Leki przeciwbólowe w praktyce stomatologicznej

Stomatolog w swojej praktyce zawodowej korzysta z wybranych grup leków, w tym przede wszystkim z leków przeciwbólowych, antybiotyków oraz leków przeciwzapalnych. Dodatkową grupę stanowią leki ratujące życie, w tym stosowane w resuscytacji krążeniowo-oddechowej oraz we wstrząsie anafilaktycznym. Stomatolog musi znać różnorodne aspekty farmakologii podawanych farmaceutyków, w tym możliwe interakcje z lekami oraz preparatami OTC przyjmowanymi przez pacjenta, zarówno tymi przepisanymi przez innego lekarza, jak i tymi stosowanymi samodzielnie, zwłaszcza że często są one przyjmowane w ilościach przekraczających zalecane dawki. 
Terapia farmakologiczna, którą stosuje stomatolog, powinna uwzględniać szereg aspektów, w tym: 

• zakres uszkodzenia tkanek, 
• dawki skuteczne oraz dawki maksymalne, 
• wiek pacjenta, 
• potencjalne uczulenia, 
• interakcje z innymi preparatami, 
• wydolność wątroby i nerek, 
• schorzenia, które mogą wpłynąć na działanie i eliminację leków. 

Wybór leku przeciwbólowego, który zastosuje stomatolog, zależy od: 

• rodzaju bólu i jego nasilenia, 
• wieku pacjenta, 
• skuteczności dotychczasowego leczenia i konkretnych preparatów, 
• chorób współistniejących, w tym szczególnie depresji i stosowania leków przeciwdepresyjnych, 
• ryzyka objawów niepożądanych oraz interakcji leków. 

Należy również uwzględnić dostępność leków i aspekty farmakoekonomiki.

Ocena stopnia nasilenia bólu

W wywiadzie i ocenie klinicznej powinno się wziąć pod uwagę stopień nasilenia bólu, jego przyczyny i charakter. Podstawowe znaczenie ma ocena rozległości urazu chirurgicznego, stanu miejscowego tkanek, a także wywiad dotyczący skuteczności dotychczas stosowanych preparatów. W praktyce stomatologicznej szczególnie istotny rodzaj bólu to ból po ekstrakcji zęba, którego nasilenie zależy od zastosowanej techniki operacyjnej, lokalizacji, indywidualnej reakcji danego pacjenta oraz ryzyka rozwoju procesu zapalnego.
Przydatne w ocenie nasilenia bólu są różnorodne skale oceny bólu, które można zastosować w zależności od wieku pacjenta oraz jego stanu psychofizycznego. W przypadku dzieci stosuje się często skale graficzne, np. FPS (faces pain scale), u osób dorosłych – skale numeryczne, w zależności od wieku i możliwości intelektualnych. 
Najczęściej korzysta się ze skali numerycznej NRS (numerical rating scale), od 0 do 10 pkt (11-stopniowa), gdzie 0 oznacza brak bólu, a 10 to ból najsilniejszy z możliwych do wyobrażenia. Najczęściej wynik 1–3 (do 4) oznacza ból łagodny, 4–6 – ból umiarkowany, 7–8 – ból silny, a 9–10 – ból bardzo silny. 
Możliwe jest również zastosowanie skali wzrokowo-analogowej VAS, w której jeden koniec skali linijki oznacza brak bólu, a drugi – maksymalny możliwy do wyobrażenia ból. Pacjent, przesuwając suwak pomiędzy tymi punktami, ocenia swoje odczucia bólu, a pomiar może być następnie odczytany na skali cyfrowej. 
U osób z upośledzonymi zdolnościami intelektualnymi i zaburzeniami poznawczymi stosuje się skale uproszczone i skale behawioralne. 

Farmakoterapia bólu

Podstawowe cele terapii lekami przeciwbólowymi to: 

• zmniejszenie dolegliwości bólowych, 
• poprawa komfortu pacjenta, 
• poprawa zdrowienia i zahamowanie niekorzystnych zjawisk, w tym ogólnoustrojowych, związanych z dużym nasileniem bólu. 

Punktem wyjściowym farmakoterapii bólu jest trójstopniowa drabina analgetyczna. Pierwszy stopień obejmuje nieopioidowe leki przeciwbólowe i niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ). W drugim stopniu stosuje się dodatkowo słabe opioidy, np. tramadol, oraz małe dawki morfiny. Stopień trzeci uwzględnia silne opioidy. Oczywiście należy uwzględnić realia gabinetu stomatologicznego. Z punktu widzenia stomatologa najczęściej wystarczy odgraniczenie do pierwszego, ewentualnie drugiego stopnia drabiny analgetycznej. 
Do tej podstawowej, trójstopniowej terapii analgetycznej można dodawać leki adiuwantowe, takie jak pregabalina, leki przeciwdepresyjne, magnez. 
Warto zwrócić uwagę na możliwość występowania bólu przewlekłego – w takim przypadku należy rozważyć skierowanie pacjenta do specjalisty zajmującego się takim bólem. W przypadku bólu przewlekłego zaleca się leczenie multimodalne, czyli metody interwencyjne, aktywność fizyczną i metody neuromodulacyjne. Oczywiście podstawowe znaczenie ma usunięcie wszystkich przyczyn, które mogą wywoływać ból, w tym również patologii stawów skroniowo-żuchwowych, które mogą być jego powodem.

Farmakoterapia u pacjentów w zaawansowanym wieku

Wydłużanie się średniej wieku jest cechą charakterystyczną wielu współczesnych społeczeństw europejskich. Statystycznie będziemy leczyć coraz więcej pacjentów w zaawansowanym wieku, w tym z różnorodnymi schorzeniami współistniejącymi. 
Preferuje się nieinwazyjną drogę podania leków, czyli drogę doustną lub przezskórną, np. w postaci żeli przeciwbólowych stosowanych miejscowo. To oczywiście jest podstawą w praktyce stomatologicznej, która ma swoją specyfikę. 
Charakter bólu decyduje o doborze leków – jest on dostosowywany do rodzaju bólu oraz jego nasilenia. Jako zasadę stosujemy miareczkowanie dawek – stosowanie wstępnie mniejszych dawek i dostosowywanie kolejnych do odpowiedzi pacjenta. 
Pacjenci starsi są szczególnie narażeni na działania niepożądane leków, w tym leków przeciwbólowych. Wraz z...