Stomatologiczne leczenie dzieci

Leczenie stomatologiczne dzieci to przede wszystkim opracowanie konkretnej strategii. Strategia taka musi uwzględniać:

• ocenę indywidualnych czynników ryzyka rozwoju choroby próchnicowej,
• wdrożenie indywidualnego programu profilaktyki,
• leczenie odtwórcze.

Nie można zapominać także o psychologicznym podejściu do dziecka, co czasami bywa najtrudniejsze. 

Samo leczenie, a więc wypełnianie ubytków, nie jest w stanie powstrzymać choroby próchnicowej. Jednak już prawidłowe stosowanie podstawowego środka profilaktycznego, jakim jest codzienne dwukrotne szczotkowanie zębów z użyciem past z fluorem, może hamować rozwój próchnicy początkowej. Innymi środkami zapobiegawczymi, które mogą być stosowane w tej walce przez zespół stomatologiczny, są promowanie zdrowej diety, zalecanie egzogennej profilaktyki fluorkowej oraz uszczelnianie bruzd i szczelin. 

We wszystkie opisane działania muszą zostać jednak zaangażowani zarówno mali pacjenci, jak i ich rodzice (opiekunowie), gdyż od wiedzy i nawyków tych ostatnich zależy wspólny sukces w walce z chorobą próchnicową.

Ochrona pierwszych zębów trzonowych stałych przed rozwojem choroby próchnicowej (uszczelnianie/lakowanie)

Skuteczność uszczelniaczy bruzd i szczelin (żywicowych) w zapobieganiu próchnicy zębów trzonowych wynosi od około 90% po roku do 50% po 5 latach. 

Wskazania do stosowania uszczelniaczy bruzd i szczelin dotyczą dzieci z grupy ryzyka występowania choroby próchnicowej:

• w wywiadzie i badaniu klinicznym występowanie próchnicy w uzębieniu mlecznym,
• próchnica jednego lub więcej pierwszych zębów trzonowych stałych,
• choroba próchnicowa u rodzeństwa,
• dzieci specjalnej troski – z upośledzeniem fizycznym, psychicznym, intelektualnym,
• zęby trzonowe z łagodną postacią hipolpazji,
• zęby z głębokimi bruzdami i szczelinami,
• jako część wypełnienia zapobiegawczego (ang. preventive resin restoration – PRR).

Zgodnie z aktualnymi (2014) rekomendacjami Amerykańskiego Towarzystwa Stomatologów Dziecięcych (ang. American Academy of Pediatric Dentistry – AAPD):

• uszczelniacze żywicowe są materiałem, który pozwala na uzyskanie najlepszych rezultatów, jednak zanieczyszczenie śliną powierzchni bruzdy podczas uszczelniania jest główną przyczyną niepowodzeń w lakowaniu. Dlatego zaleca się stosowanie osłony z koferdamu do izolacji pola zabiegowego i pracę z asystą na cztery ręce, 
• materiały glasjonomerowe mogą być stosowane jako przejściowe uszczelniacze w bruzdach zębów częściowo wyrżniętych (np. Fuji Triage) lub u dzieci z gorszą współpracą, kiedy
• zachodzi trudność w izolacji pola zabiegowego od wilgoci. Po całkowitym wyrżnięciu zęba lub utracie retencji uszczelniacza i/lub uzyskaniu współpracy z pacjentem glasjonomer może być wymieniony na klasyczny uszczelniacz, 
• zaleca się uszczelnianie zdrowych bruzd oraz bruzd z próchnicą w obrębie szkliwa, bez utraty ciągłości szkliwa (ta grupa uszczelnień zostanie szczegółowo omówiona w dalszej części artykułu),
• bruzdy przed uszczelnieniem powinny być dokładnie oczyszczone (dopuszcza się oczyszczenie szczotką do zębów), nie zaleca się mechanicznego opracowywania bruzd wiertłem przed uszczelnieniem,
• w celu uzyskania lepszej długoczasowej retencji przed uszczelnieniem rekomenduje się stosowanie warstwy hydrofilowego systemu wiążącego o niskiej lepkości.

Po oczyszczeniu powierzchnię zęba należy wytrawić kwasem ortofosforowym przez około 15 s, następnie po dokładnym wypłukaniu i osuszeniu powierzchni zęba zaaplikować uszczelniacz, który powinien wypełniać bruzdy, bez nadmiarów.

Retencja uszczelniaczy musi być monitorowana klinicznie i radiologicznie, a każda częściowa utrata laku powinna być uzupełniana, aby uzyskać wysoki odsetek powodzenia w zapobieganiu próchnicy.

Korzyści wynikające z podjętego leczenia powinny zawsze przewyższać ryzyko. 

Korzyści wynikające z leczenia to usunięcie chorobowo zmienionych tkanek i ochrona zęba przed dalszą destrukcją, zahamowanie dalszej demineralizacji tkanek zęba i rozprzestrzeniania się infekcji do miazgi, odtworzenie struktury anatomicznej zęba i jego funkcji oraz zapobieganie przedwczesnej utracie zębów. 

Ryzyko leczenia odtwórczego związane jest z występowaniem próchnicy wtórnej i koniecznością wymiany wypełnień, utratą wypełnień, odsłonięciem miazgi podczas oczyszczania ubytku i późniejszymi powikłaniami ze strony miazgi, jak również jatrogennymi uszkodzeniami zębów sąsiadujących z ubytkiem próchnicowym podczas jego oczyszczania.

Obecnie obok tradycyjnej metody opracowywania ubytków coraz większą rolę odgrywają alternatywne metody oparte na modyfikacji środowiska płytki bakteryjnej. 

Podczas leczenia ubytków próchnicowych zarówno w uzębieniu mlecznym, jak i stałym postępowanie stomatologa polega na:

• całkowitym usunięciu tkanek zmienionych chorobowo i rekonstrukcji zęba (klasyczne opracowanie),
• częściowym usunięciu tkanek zmienionych próchnicowo (postępowanie jednoetapowe lub wieloetapowe) i odtworzeniu zęba,
• pozostawieniu tkanek zmienionych chorobowo i szczelnym zamknięciu zęba (uszczelnianie zmienionych chorobowo bruzd oraz technika Hall),
• ekstrakcji zęba.

Psychologia w leczeniu dzieci

Podczas leczenia dzieci należy pamiętać o psychologicznym podejściu do małych pacjentów z wykorzystaniem triady w stosunkach lekarz – pacjent – rodzic. Lekarz stomatolog musi mieć na uwadze:

• emocje – warto zadać sobie następujące pytania: czy wiem, co przeżywam; czy jestem sprawny w nazywaniu; czy daję sobie prawo do przeżywania wszystkich uczuć,
• myśli – warto zadać sobie następujące pytania: czy stosuję monity, czy raczej nakręcam się, 
• działania – warto zadać sobie następujące pytania: czy i jak dbam o siebie, czy znam prawidłowości rozwoju dzieci, czy potrafię odpoczywać i relaksować się.

Podczas procesu leczenia stomatolog musi pamiętać o czterech elementach, które zbudują odpowiednią relację z dzieckiem. Są to: 

• zachowanie,
• język,
• ubiór,
• pomoce.

Mówiąc o zachowaniu, trzeba pamiętać o mowie ciała, postawie, pewności siebie, ale nie ostentacyjnej. Dziecko powinno widzieć w lekarzu specjalistę. 

To bardzo ważne, ponieważ wtedy czuje się bezpieczne. Wbrew pozorom bezpieczeństwo dziecka budowane jest na autorytecie.

Jeśli chodzi o język, to tutaj największe znaczenie ma dobór słownictwa. 

Poza oczywistą rzeczą, że powinno się mówić jasno i zrozumiale, jest kilka elementów, które są niezwykle istotne i warto je wprowadzić. Poniżej praktyczne wskazówki w formie poradnika dla lekarza:

• Zaakceptuj uczucia dziecka słowami: „Och…”, „Mmm…”, „Rozumiem…” – zamiast pytań i rad.
• Określ te uczucia, np. „To frustrujące”, zamiast zaprzeczać uczuciom dziecka.
• Zamień pragnienia dziecka w fantazję zamiast podawania racjonalnych wyjaśnień i uzasadnień. 
• Nazwij uczucia, np. „Boisz się”. 
• Znormalizuj, np. „To naturalne, większość dzieci tak czuje”.
• Zapewnij, że wszystko będzie dobrze (wesprzyj dziecko). Jeśli chodzi o nasz ubiór lekarza, truizmem jest powiedzieć, że powinien być higieniczny i czysty. Dzieci lubią też ciepłe kolory. To dodatkowy element, który może pomóc. 

Kontakt z dzieckiem usprawnią też wszelkie gadżety, typu naklejki ze zwierzętami, superbohaterami czy po prostu z napisem „Dzielny pacjent”. Do tego można mieć w zanadrzu jakieś książeczki, klocki czy inne zabawki, które pomogą odciągnąć uwagę od rzeczy dla dziecka nieprzyjemnych, czyli lęku i strachu. Psychologia w podejściu do dziecka ma znaczenie niebagatelne – tylko z dobrym podejściem można myśleć o prawidłowym leczeniu. Bez odpowiedniego przygotowania psychologicznego trudno będzie przeprowadzić cały zabieg bez przeszkód od początku do końca.