Narzędzia, instrumenty, materiały stomatologiczne w aspekcie ergonomii

Analiza danej procedury daje obraz możliwych do redukcji instrumentów, sprzętu i czynności niepotrzebnych w danej pracy. Dla przykładu: w zestawie diagnostycznym nie powinno być instrumentów do podawania amalgamatu, a przy zakładaniu wypełnień amalgamatowych niepotrzebna jest lampa polimeryzacyjna. W ten sposób zyskujemy dłuższy czas na leczenie pacjenta i więcej czasu dla zespołu stomatologicznego. 
Należy się również zastanowić, kiedy można połączyć funkcje dwóch lub trzech instrumentów lub urządzeń w jeden instrument. Prostym przykładem zastosowania tej reguły są instrumenty posiadające aktywne końcówki do pracy z obydwu stron. W ten sposób eliminujemy liczbę instrumentów używanych do jednego zabiegu i zmniejszamy koszty dezynfekcji i sterylizacji tych narzędzi. 
Innym przykładem łączenia elementów w pracy jest używanie koferdamu. Zalety jego stosowania w jamie ustnej pacjenta są powszechnie znane. Pod kątem ergonomicznym istotne jest to, że jego użycie zmniejsza liczba opatrunków izolujących pole operacyjne od śliny, wody i nieczystości oraz ułatwia widoczność pola operacyjnego. Jeśli części koferdamu są połączone i przygotowane wcześniej poza jamą ustną pacjenta, zyskujemy więcej czasu na leczenie. 

Meble w gabinecie stomatologicznym

Reorganizacja i upraszczanie mają polegać na ustaleniu optymalnego miejsca dla urządzeń i instrumentów najczęściej oraz najrzadziej używanych. W razie potrzeby powinniśmy mieć możliwość szybkiej reorganizacji i łatwego przeniesienia narzędzi do przestrzeni w zasięgu rąk zespołu stomatologicznego. Dlatego tak ważny jest wybór mebli w gabinecie stomatologicznym, np. zamontowanie uchwytów i kółek od strony operatora i asysty, umożliwiające swobodną ruchomość nawet ciężkich elementów. Meble w gabinecie stomatologicznym powinny posiadać otwarte półki na poziomie oczu operatora i asysty, a zamknięte półki w formie szuflad – poniżej tego poziomu. Otwierając taką półkę, patrzymy na jej zawartość z góry, bez konieczności schylania się. Szuflady lub wysuwane kosze poniżej blatów powinny być zawsze preferowane przy wyborze rodzaju umeblowania gabinetu stomatologicznego.

Przykład racjonalizacji pracy zespołu stomatologicznego 

Kiedy podejmujemy działania lecznicze, przy fotelu dentystycznym po stronie lekarza niezbędne są:

• spray wodno-powietrzny, 
• turbina,
• mikrosilnik,
• aparat ultradźwiękowy,
• lampa polimeryzacyjna, jeśli lekarz dentysta pracuje solo.

Po stronie asystentki powinny się znajdować:

• ślinociąg,
• ssak,
• spray wodno-powietrzny, 
• lampa polimeryzacyjna.

Dodatkowo przy unicie stomatologicznym mogą się znajdować:

• kamera wewnątrzustna,
• lampa RTG,
• urządzenia do dezynfekcji śródzabiegowej,
• negatoskop.

W zasięgu rąk zespołu stomatologicznego powinny się znajdować:

• asystor,
• zestawy narzędzi, 
• dozownik mas wyciskowych,
• miksery,
• mieszalniki.

Lokalizacja poza unitem:

• lodówka,
• laser,
• aparat do jonoforezy,
• aparat do ozonoterapii,
• drugi negatoskop,
• aparat do transluminencji tkanek zęba,
• aparaty używane w leczeniu endodontycznym.

Kody kolorystyczne

Jednym z nowych rozwiązań ergonomicznych dotyczących instrumentów używanych w stomatologii jest zastosowanie kodów kolorystycznych. Umożliwiają one stworzenie stałej procedury przy wykonywaniu danego typu zabiegu. Zmniejsza to ryzyko zakażeń krzyżowych oraz usprawnia czas pracy. W endodoncji i periodontologii stosowanie standaryzacji narzędzi w postaci kodów liczbowych i kolorów, ograniczników (stoperów) na instrumentach kanałowych doprowadziło do znacznego polepszenia jakości wykonywanych usług i stało się już powszechne. 
Aby zacząć pracę z kolorami, należy podzielić działania lecznicze na typy zabiegów i przyporządkować im dany kolor. 
Następnie wszystkie materiały i instrumenty wybrane do przeprowadzenia określonego rodzaju zabiegu umieszczamy w jednej zamykanej kuwecie (boksie, kontenerze) oznaczonej ustalonym przez nas kolorem. Taki kontener pełni rolę magazynu na materiały potrzebne do wykonania danego zabiegu. Wewnątrz boksu powinien znajdować się system przesuwalnych podziałek. Podziałki powinny posiadać możliwość układania w dowolnej sekwencji, a także przycinania w celu optymalnego zagospodarowania przestrzeni boksu organizacyjnego. 
Innym rozwiązaniem jest wewnętrzny podział większych kontenerów na poziom górny i dolny. Na górnym poziomie będą umieszczone transparentne, ruchome tace z podstawowymi instrumentami do danego zabiegu. Dolna część boksu może być zagospodarowana przy użyciu zamykanych minipojemników z transparentnym wieczkiem. Takie oznaczone kolorem kuwety powinny bez trudu mieścić się w standardowym asystorze. 
Same instrumenty zabiegowe oznaczamy przy użyciu pierścieni, pasków lub taśmy odpowiednim kolorem korespondującym z boksem i tacą. Powinny być one wykonane z materiału jednorazowego lub nadającego się do sterylizacji, np. silikonu. Dzięki kolorom na narzędziach możemy oznaczyć sobie rodzaj zabiegu, ustalić kolejność ich użycia podczas procedury leczniczej oraz przynależność do gabinetu lub lekarza. Narzędzia zabiegowe zamiast na tacy mogą być ułożone w kasetach lub na matach, które po zamknięciu można poddać sterylizacji. 
Najmniejsze instrumentarium stomatologiczne – wiertła – stanowią ilościowo największą część wyposażenia każdego gabinetu stomatologicznego. Jeśli będą ustawione w kolorowych stojakach w pozycji pionowej, łatwiej będzie je przygotować w odpowiedniej sekwencji do danego zabiegu. Obecnie na rynku dostępne są stojaki magnetyczne, możliwe do ustawienia w każdej pozycji, co jest istotne, gdy mamy mało miejsca na tablecie. Wskazane jest, aby stojaki do instrumentów endodontycznych posiadały pojemnik z płynem dezynfekującym.
W stomatologii zachowawczej i protetyce szybkie i wygodne przygotowanie materiałów zapewniają różnego rodzaju dozowniki oraz automatyczne mieszalniki. Podnoszą one jakość przygotowywanych w ten sposób materiałów. Stosowanie materiałów przygotowanych w postaci kapsułek czy systemu aplicap umożliwia jednorazowe użycie materiału i zmniejsza ryzyko zakażeń krzyżowych. 

Rękawiczki

Rękawiczki ochronne (lateksowe, winylowe, nitrylowe) to podstawowy atrybut ochrony lekarza i asysty przed drobnoustrojami pacjenta. Stosowanie rękawic ochronnych jest drugim po myciu rąk najważniejszym elementem zapobiegającym zakażeniom krzyżowym. Maleńkie uszkodzenia rękawic (pewien procent zawsze występuje w nowym opakowaniu) nie są widoczne gołym okiem. Dlatego mycie rąk i dezynfekcja po każdym zdjęciu rękawic są bardzo istotne. 
Ważne jest stosowanie w pracy właściwie dobranych rękawiczek, ponieważ udowodniono korelację między zespołem cieśni nadgarstka, uciskiem u podstawy kciuka a noszeniem zbyt ciasnych w tej okolicy rękawiczek. Ciasne rękawiczki ustawiają rękę w jednej, wymuszonej pozycji i nie pozwalają ręce na swobodne wykonywanie dynamicznych ruchów. Dobrane rękawiczki powinny być luźne w okolicy nadgarstka, a dopasowane w palcach, co ułatwia czucie i krążenie krwi.