Lasery biostymulacyjne
Lasery niskiej mocy, określane również jako lasery biostymulacyjne, są grupą urządzeń, które mają na celu wykorzystanie promienia lasera w celu wywołania pozytywnych zmian w tkankach, nie powodując ich uszkodzenia w jakimkolwiek stopniu. Wykazano, że promień światła o odpowiedniej długości fali wywołuje w tkankach reakcje fotobiochemiczne, które mogą skutkować zmniejszeniem dolegliwości bólowych w naświetlanym miejscu. Wpływ fotochemiczny na syntezę neurotransmiterów sprawia, że lasery takie mogą oddziaływać zarówno na ból wywołany przez podrażnienie zakończeń nerwowych, jak i ból neuropatyczny. Naświetlanie wykazuje również działanie przeciwzapalne, jeśli ognisko zapalenia znajduje się w „zasięgu” działania lasera, i może zmniejszyć dolegliwości bólowe związane ze stanem zapalnym.
POLECAMY
Istnieje wiele doniesień na temat skuteczności działania laserów diodowych – zarówno biostymulacyjnych, jak i zabiegowych – w stomatologii, jednak ich stosowanie nie jest jeszcze powszechne.
W trakcie naświetlania dochodzi do reakcji tkankowej na słabą wiązkę światła o mocy od 2 mW do 200 mW o odpowiedniej długości fali. Światło może wnikać do organizmu na głębokość nawet 6 cm, dzięki ograniczonemu pochłanianiu przez wodę. Laseroterapia biostymulacyjna jest najczęściej zalecana jako wspomaganie tradycyjnych metod terapeutycznych, a nie samodzielna terapia.
Światło o odpowiedniej długości fali wywołuje szereg zmian zachodzących w komórkach organizmu poprzez procesy stabilizacji błon komórkowych i pobudzenie mitochondriów oraz zwiększenie potencjału energetycznego komórki. Z badań wynika, że mechanizm działania lasera powoduje wzrost liczebności limfocytów T oraz aktywności monocytów, makrofagów i neutrofilów, co zwiększa miejscowo odporność organizmu i przyspiesza procesy gojenia w miejscu stanu zapalnego. Same komórki ulegają pobudzeniu do działania poprzez mechanizmy związane z aktywnością mitochondriów.
Miejscowe działanie przeciwzapalne jest również związane z obkurczeniem naczyń krwionośnych wskutek zwiększenia stężenia serotoniny, histaminy i heparyny, co hamuje narastanie przesączania śródnaczyniowego i powstawanie obrzęku zapalnego.
W przypadku leczenia endodontycznego badano wpływ promieniowania lasera biostymulacyjnego o długości fali 809 nm na występowanie bolesności pozabiegowej po leczeniu endodontycznym. Badania potwierdziły zmniejszenie dolegliwości bólowych po jednym zabiegu naświetlania laserem.
Dodatkowo działanie laserów biostymulacyjnych powoduje przyspieszenie gojenia ran oraz procesów naprawczych w tkankach, także zapobiega ich uszkodzeniom zapalnym. Wszystkie te aspekty mogą mieć znaczenie przy leczeniu endodontycznym, chociaż w tym przypadku konieczne jest regularne stosowanie naświetlania laserem wybranych miejsc.
Zabieg naświetlania laserem biostymulacyjnym jest bardzo łatwy do przeprowadzenia. Nie wiąże się z żadnymi uczuciami bólowymi ze strony pacjenta i nie wymaga żadnych specjalnych przygotowań ze strony lekarza. Nowoczesne lasery biostymulacyjne, których przykładem może być urządzenie TREAT-LITE wykorzystywane w gabinecie, dzięki odpowiedniej konstrukcji światłowodu nie wymagają stosowania okularów ochronnych dla lekarza i pacjenta. Mogą również działać bezprzewodowo, co znakomicie ułatwia ich stosowanie.
Zabieg polega na zbliżeniu końcówki do błony śluzowej jamy ustnej w rzucie pionowym miejsca, które ma zostać naświetlone. Docelowy punkt naświetlania w przypadku endodoncji to najczęściej tkanki okołowierzchołkowe korzenia zęba, do których światło będzie docierać przez kość i błonę śluzową jamy ustnej.
Końcówka światłowodu powinna znajdować się na granicy kontaktu z błoną śluzową, w takiej pozycji trzeba utrzymać ją przez odpowiednio długi czas, potrzebny, aby tkanki mogły wchłonąć odpowiednią ilość energii świetlnej według wskazań właściwych dla danego lasera i sytuacji klinicznej. Wskazaniem do terapii laserowej są zarówno zapalenia przewlekle, jak i zapalenia przewlekłe zaostrzone tkanek okołowierzchołkowych. Celem stosowania biostymulacji laserowej jest w tych przypadkach wykorzystanie działania przeciwzapalnego oraz przyspieszającego regenerację kości w ogniskach zapalnych.
W leczeniu zapaleń tkanek okołowierzchołkowych zaleca się naświetlanie metodą kontaktową (punktową) przy zastosowaniu jednorazowej całkowitej dawki energii przypadającej na jeden korzeń 3–7 J na cm2. Miejscem aplikacji jest okolica wierzchołka korzenia od strony jamy ustnej oraz od strony przedsionka. W każdym z wymienionych miejsc najczęściej aplikuje się dawkę 2 J na cm2.
W przypadku leczenia endodontycznego zaleca się następujące dawki naświetlania (podawane według prof. Jodkowskiej):
- analgezja przed wkłuciem igły dla znieczulenia – dawka 2 J w miejscu wkłucia igły,
- odwracalny stan zapalny miazgi – dawka 2 J na punkt, 1–4 zabiegów co drugi dzień,
- obnażenie miazgi – 2 J na punkt, naświetla się miejsce obnażenia oraz okolicę wierzchołka,
- zapalenia nieodwracalne miazgi o łagodnym przebiegu– dawka 2–4 J na punkt, naświetlenia 3–6 razy okolicy wierzchołka (lub szyjki zęba), codziennie lub co drugi dzień,
- ostre zapalenie tkanek okołowierzchołkowych – dawka 2 J na punkt, codziennie przez 3 dni naświetla się rzuty wierzchołków korzeni od przedsionka i jamy ustnej właściwej,
- przewlekłe zapalenie tkanek okołowierzchołkowych – dawka 2 J na punkt; biostymulacja jest wskazana w trakcie leczenia kanałowego oraz po wypełnieniu kanału; zabieg wykonuje się raz w tygodniu w rzucie wierzchołka od przedsionka i od jamy ustnej właściwej.
Pozytywne efekty związane z ustąpieniem dolegliwości bólowych przy ostrych stanach zapalnych miazgi i tkanek okołowierzchołkowych można zaobserwować już po jednorazowym naświetleniu. Taki sposób postępowania można zalecić w przypadku wizyt związanych z pierwszą pomocą endodontyczną. Zalecenia związane z powtarzaniem naświetlań odnoszą się do późniejszego wpływu laseroterapii na proces gojenia tkanek po ustąpieniu stanu zapalnego. Ten sposób postępowania jest również zalecany, choć nie zawsze łatwo zmotywować pacjenta do tak częstych wizyt w gabinecie.
Lasery zabiegowe
W niniejszym artykule pod nazwą lasery zabiegowe rozumie się lasery twarde, których działanie wywołuje celowe uszkodzenie tkanek. Spośród różnych rodzajów laserów w endodoncji zastosowanie znajdują lasery Nd-YAG, Er-YAG, Er,Cr:YSGG oraz diodowe.
Laser oddziałuje na tkanki za pośrednictwem promieniowania świetlnego o określonej długości fali, bez bezpośredniego kontaktu instrumentu z tkankami. Promieniowanie lasera jest spójne, zazwyczaj spolaryzowane i ma postać wiązki o bardzo małej rozbieżności. W zależności od konstrukcji samego lasera uzyskuje się światło o różnej długości fali. W przypadku omawianych laserów będzie to kolejno:
- diodowy – dł. fali świetlnej 908 nm,
- Nd-YAG – dł. fali świetlnej 1064 nm,
- Er-YAG – dł. fali świetlnej 2940 nm.
Promieniowanie elektromagnetyczne o tej długości fali mieści się poza zakresem światła widzialnego, dlatego sam promień lasera będzie w trakcie zabiegu niewidoczny, co nie oznacza oczywiście, że nie będzie oddziaływał z tkankami. W przypadku wszystkich wymienionych powyżej laserów emitowane promieniowanie jest doskonale pochłaniane przez wodę, oraz – w mniejszym zakresie – przez hemoglobinę, toteż lasery te stosuje się w stomatologii głównie w chirurgii tkanek miękkich (laser diodowy) i w stomatologii zachowawczej do dopracowywania ubytków próchnicowych.
Zastosowanie lasera w ramach pierwszej pomocy endodontycznej siłą rzeczy ogranicza się do kilku zabiegów i przebiega zawsze według tego samego schematu, bez względu na konkretny rodzaj, czy też model lasera stosowany w gabinecie stomatologicznym.
Laser twardy można wykorzystać do dezynfekcji kanałów korzeniowych. Końcówka laserowa, którą umieszcza się w kanale korzeniowym, musi się do niego zmieścić, powinna więc być włóknem szklanym o średnicy 200–400 µm. Należy pamiętać, że włókno szklane ma pewną elastyczność, dzięki czemu jest w stanie dopasować się do lekko zakrzywionego kanału, jeśli tylko ma on gładko opracowane ścianki boczne. Najczęściej jednak włókno lasera będzie miało jednolity przekrój na całej długości, co nie odpowiada kształtom narzędzi kanałowych, które rozszerzają się od wierzchołka. Stąd kanał, który będzie dezynfekowany laserem, powinien zostać opracowany minimum do ISO 30 przy rozszerzalności narzędzia 02 – szersze opracowanie będzie ułatwiało dezynfekcję.
Lasery diodowe w ramach pierwszej wizyty leczenia endodontycznego można również wykorzystać do zamykania aktywnych przetok. Włókno szklane lasera wprowadza się do kanału przetoki i aktywuje laser. Jednocześnie należy zacząć powoli wysuwać włókno z kanału przetoki. Wiązka laserowa powoduje „wypalenie” tkanki nabłonkowej ze ścian przetoki i w ten sposób umożliwia rozpoczęcie gojenia kanału przetoki przez ziarninowanie.
Rzadko wykorzystywanym zabiegiem jest ekstyrpacja laserowa miazgi. Najlepiej w tym celu wykorzystać laser diodowy, którego promieniowanie bardzo dobrze wchłania się w hemoglobinie. Dzięki temu przy silnie krwawiącej miazdze komorowej lub kanałowej zabieg jej wypalenia będzie bardzo efektywny. Przy tradycyjnych metodach ekstyrpacji miazgi (czyli najczęściej po prostu narzędziami kanałowymi w trakcie opracowywania) silne krwawienie może być przeszkodą utrudniającą obserwację światła kanałów korzeniowych. Wykorzystanie lasera do ekstyrpacji miazgi rozwiązuje ten problem.
