Zła higiena protezy to ryzyko stomatopatii (równoznacznej z infekcją grzybiczą), nawracających zapaleń kącików ust, gorsza estetyka, skrócenie okresu użytkowania uzupełnienia protetycznego, zmiana smaku spożywanych pokarmów i obecność fetor ex ore. Dlatego wciąż tak bardzo niezbędnym elementem protezowania pacjenta jest drobiazgowy instruktaż higieny. Często wskazane jest, by był przekazywany rodzinie pacjenta, jeśli cierpi on na schorzenia ogólne, które utrudniają mu samodzielne dbanie o protezy i jamę ustną (np. choroby motoryczne: Alzheimer, parkinsonizm, lub przewlekłe czy nowotworowe, w stadium zaawansowanym, wymagające częstych pobytów w szpitalu lub w hospicjum).
POLECAMY
O co tyle hałasu?
Wyższa przeciętna długość życia, dostępność do leczenia protetycznego, a zarazem wyższe koszty tego leczenia z równoczesnym podkreślaniem coraz większego znaczenia jakości życia, generują konieczność zwrócenia szczególnej uwagi na higienę. A niestety obserwuje się, że im starszy pacjent, tym mniej troszczy się o swoje protezy i jamę ustną. Nie można też zapomnieć, że z punktu widzenia merytorycznego podeszły wiek sprzyja infekcjom i utrudnia gojenie wszelkich urazów mechanicznych, w których swój udział mają zaniedbania higieniczne. Dodatkowo też niesprzyjającym elementem są zmienione nawyki żywieniowe osób w podeszłym wieku (dieta miękka, bogata w węglowodany, ułatwiająca przyleganie do akrylu protezy).
Proteza zębowa generuje w jamie ustnej warunki niefizjologiczne. Tworzywo, z którego jest wykonana (akryl), nie ma jednorodnej struktury, chłonie wodę, pęcznieje (zmiana masy tworzywa może dochodzić do 2%). Może też wykazywać różnice w jednorodności, z mniej lub bardziej zaznaczoną porowatością.
Złe przewodnictwo cieplne akrylu powoduje wzrost temperatury pod płytą protezy powyżej temperatury ciała (sięgając nawet 40°C). Powierzchnia śluzówki pokryta protezą wykazuje więc zaburzony metabolizm tkankowy, pogłębiany przez ograniczony dopływ tlenu oraz przepływ śliny. To wspaniałe warunki, niczym w cieplarce, z których korzystają drobnoustroje.
Proteza stwarza korzystne warunki do odkładania się płytki protez (tak na powierzchni wewnętrznej, jak i zewnętrznej) oraz płytki na zębach własnych, przeciwstawnych do protezy. Płytka protez ma podobną budowę do płytki nazębnej. Nie jest ona jednak pierwotnym źródłem infekcji, przede wszystkim grzybiczej, a tylko miejscem, gdzie Candida albicans znajduje korzystne warunki do bytowania. Brak higieny protez traktowany jest więc jak miejscowy czynnik etiologiczny stomatopatii wikłanej infekcją Candida. Proteza sprzyja zaleganiu resztek pokarmowych, gromadzeniu płytki, namnażaniu grzybów, szczególnie jeśli użytkowana jest całodobowo, bez przerwy nocnej.
Coraz powszechniejsze na rynku protezy nylonowe lub acetalowe mają opinię mniej sprzyjających odkładaniu się płytki, ale z równoczesnym zastrzeżeniem trudniejszej obróbki w pracowni technicznej i uzyskaniu właściwej ich gładkości.
Zasady higieny protez
Ruchome uzupełnienia protetyczne powinny być oczyszczane po każdym posiłku przy użyciu specjalnej, dwustronnej szczoteczki do czyszczenia protez, przeznaczonej do tego pasty lub proszku, a następnie dokładnie spłukane bieżącą wodą (5-minutowe płukanie protez strumieniem bieżącej wody hamuje rozwój grzybów na 24 godziny). Szczoteczki do czyszczenia protez mają włosie z obu stron trzonka: część stożkowata, mniejsza, służy do oczyszczenia powierzchni dośluzówkowej, przeciwległe pęczki ze sztywniejszego niż w szczoteczkach do zębów włosia oczyszczają powierzchnię zewnętrzną protezy. Pacjenci często nie oczyszczają protezy wcale lub używają do tego pasty do zębów. Preparaty specjalnie przeznaczone do czyszczenia protez mają właściwości przeciwbakteryjne, utleniające, polerujące. Pasta do zębów natomiast zawiera szereg substancji ściernych, które naruszają gładką powierzchnię akrylu dużo mniej twardą niż zęby własne. Skutkuje to jej porowaceniem, sprzyja namnażaniu drobnoustrojów i szybkim przebarwieniom.
Preparaty do czyszczenia protez akrylanowych nie mogą być używane do protez nylonowych i acetalowych (głównie ze względu na właściwości utleniające). Protezy te wymagają zakupu specjalnych środków czyszczących. Natomiast zaniedbania w ich higienie, przy równoczesnej, nawet najmniejszej niestaranności w jej opracowaniu przez technika, skutkują bardzo szybkim przebarwieniem, utratą estetyki, nieprzyjemnym zapachem i w efekcie koniecznością szybkiej wymiany na nową (nawet już po 2–3 latach użytkowania).
Uzupełnieniem mechanicznego usuwania złogów z protezy jest stosowanie gotowych, w postaci tabletek, środków enzymatycznych i dezynfekujących. Przynajmniej raz w tygodniu zaleca się umieścić w przygotowanym roztworze protezy na 20–30 minut, po czym dokładnie wypłukać je bieżącą wodą. Dezynfekcja protezy konieczna jest także po przebyciu każdej infekcji miejscowej czy górnych dróg oddechowych.
Nocą należy zapewnić błonie śluzowej odpoczynek. Protezy pozostawia się po wieczornym umyciu i dezynfekcji w środowisku suchym. Wilgoć sprzyja namnażaniu drobnoustrojów, szczególnie grzybów. Wykazano, że Candida albicans może przetrwać w środowisku wilgotnym, w ciemnościach, w temperaturze pokojowej do 15 lat. W środowisku suchym natomiast komórki grzybów giną ze względu na niekorzystne warunki do wzrostu. Błędnym więc stereotypem jest wizerunek całkowitej protezy zanurzonej na noc w szklance z wodą.
Jeżeli częściowe uzupełnienia protetyczne mają w swej budowie precyzyjne, metalowe elementy retencyjne (np. lane klamry, zatrzaski, zasuwy), trzeba szczególnie zadbać o ich oczyszczenie. Z czasem miękka płytka protezy przekształcić się może w twardy kamień, który zaburza nawet retencję całej protezy.
Protezy mogą być także oczyszczane w specjalnych myjkach ultradźwiękowych. Szczególnie przydaje się to pacjentom z towarzyszącymi chorobami ogólnymi, leżącym, przebywającym w hospicjach, którzy w wykonywaniu czynności higienicznych wymagają pomocy osób trzecich.
Po ok. 3 latach wskazane jest rozważenie podścielenia protezy akrylanowej lub jeśli konieczne – wymiany na nową.
Higiena protezowanej jamy ustnej
O uzębienie resztkowe pacjent dbać powinien według ogólnie przyjętych zasad, ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki fluorowej. Często obecne pojedynczo stojące zęby łatwiej jest oczyścić bardziej precyzyjną szczoteczką jednopęczkową lub w przypadku upośledzonej motoryki ręki – szczoteczką elektryczną (np. Philips Sonic Care). Dwukrotnie w ciągu tygodnia wskazane jest stosowanie przeciwzapalnej 0,2-procentowej płukanki z chlorheksydyną. Można też płukać regularnie jamę ustną ziołowymi preparatami o charakterze antyseptycznym, powlekającym (napar z rumianku, maceracja z siemienia lnianego, kwiatu malwy). Cenne jest codzienne masowanie błony śluzowej bezzębnych wyrostków miękką szczoteczką (alternatywnie posypaną niewielką ilością soli kuchennej).
Obowiązkowe są kontrolne wizyty u stomatologa co pół roku. Mają one na celu eliminację urazów mechanicznych podłoża protetycznego, leczenie ewentualnych stomatopatii i profilaktykę onkologiczną. Używanie kremów mocujących warto ograniczyć do niezbędnego minimum.
Szczególnemu reżimowi higienicznemu powinni podlegać pacjenci z chorobami ogólnoustrojowymi, takimi jak: cukrzyca, choroby przewodu pokarmowego, choroby wyniszczające (nowotwory), poddani terapii cytostatykami, radioterapii, w trakcie długo trwającej antybiotykoterapii czy stosowaniu wziewnych sterydów.
Czas poświęcony na instruktaż higieny protezowanego pacjenta jest wykorzystany w dwójnasób – służy zdrowiu i estetyce pacjenta oraz sprzyja zadowoleniu z efektów leczenia protetycznego stomatologowi i technikowi. Dodatkiem do niego mogą być wydrukowane zalecenia, do których pacjent każdorazowo może sięgnąć w domu.
