BMS – definicja
Pojęcie BMS (Burning Mouth Syndrome) jest nazywane glossodynią, glossopyrosis, ustną dyzestezją, orodynią, a najczęściej wśród stomatologów znane jest pod nazwą stomatodynia.
Międzynarodowe Stowarzyszenie Badań nad Bólem (International Association for the Study of Pain, IASP) zdefiniowało tę jednostkę chorobową jako przewlekłe uczucie pieczenia wewnątrzustnego, które nie ma możliwej do zidentyfikowania przyczyny (miejscowej, układowej lub chorobowej).
The International Headache Society (IHS) BMS nazywa bolesną neuropatią, powtarzającą się codziennie przez więcej niż dwie godziny, przez ponad trzy miesiące, bez widocznych klinicznie zmian przyczynowych. Ból charakteryzujący chorobę jest opisywany jako palenie i odczuwany powierzchownie na błonie śluzowej jamy ustnej.
Definicja według WHO kwalifikuje BMS jako przewlekły ból twarzoczaszki z uczuciem palenia wewnątrzustnego, które powtarza się przez ponad dwie godziny dziennie, przez ponad 50% dni w ciągu trzech miesięcy, bez wyraźnych zmian przyczynowych. Definicja jest uzupełniona o informację, że pacjenci cierpiący na BMS charakteryzują się znacznym stopniem niepokoju emocjonalnego, także złością, frustracją, depresją.
Częstość występowania stomatodynii jest trudna do oszacowania ze względu na brak precyzyjnych kryteriów. Wspomina się o zakresie od 0,7 do 4,6%, a nawet 15% populacji, przede wszystkim kobiet, pięć razy częściej niż mężczyzn, w okresie pomenopauzalnym (50.–70. rok życia).
POLECAMY
Objawy
Pacjenci z BMS relacjonują swoje odczucia jako pieczenie, palenie, kłucie, mrowienie, drętwienie, uczucie poparzenia, obrzęku, najczęściej języka (jego koniuszka lub dwóch trzecich przedniej części), a także czerwieni wargowej i innych powierzchni błony śluzowej jamy ustnej (podniebienia twardego, policzków, gardła, dna jamy ustnej).
Objawy bólowe występują obustronnie, najczęściej w kilku miejscach. Chorzy zgłaszają suchość i zaburzenia smaku, nadwrażliwość na pokarmy słone, gorzkie, kwaśne oraz gorzki lub metaliczny posmak. Relacjonują objawy jako męczące, przeszkadzające, utrudniające sen, powodujące bezsenność, obniżające jakość życia, zaburzające libido. U chorych może współwystępować ból głowy, stawów skroniowo-żuchwowych, mięśni twarzy, szyi, karku. Początek choroby jest nagły i zazwyczaj utożsamiany z jakimś emocjonującym wydarzeniem w życiu, wizytą u stomatologa lub laryngologa. Chorzy zgłaszają często zmniejszenie dolegliwości podczas spożywania posiłków.
Etiologia
W etiologii BMS należy uwzględnić rozróżnianie stomatodynii pierwotnej (idiopatycznej) oraz stomatodynii wtórnej, która jest symptomem:
- czynników ogólnoustrojowych,
- czynników miejscowych,
- czynników psychologicznych.
Szereg chorób ogólnoustrojowych przyczynia się do pojawienia się pieczenia jamy ustnej. Są to: cukrzyca, niedoczynność tarczycy, niedokrwistość z niedoboru żelaza, kwasu foliowego, niedobory witamin z grupy B (B1, B2, B6, B12), choroby przewodu pokarmowego (refluks, choroba wrzodowa), niektóre choroby układowe – toczeń rumieniowaty, zespół Sjögrena, alergia (pokarmowa, szczególnie na galusan aktylu, kwas cytrynowy, orzechy ziemne, glikol propylenowy, konserwanty). Także niektóre leki sprzyjają obecności pieczenia. Są to: L-tyroksyna, preparaty o działaniu antycholinergicznym, inhibitory konwertazy, angiotensyny, leki antydepresyjne, leki stosowane w chemioterapii choroby nowotworowej, inhibitory pompy protonowej oraz inhibitory proteazy HIV.
Czynniki miejscowe odpowiedzialne za pojawienie się wtórnej BMS to: bruksizm, stomatopatie protetyczne, zła higiena, parafunkcje (przygryzanie warg, języka), zaburzenia wydzielania śliny, infekcje grzybicze, alergie (w tym na materiały stomatologiczne: siarczan kadmu, chlorek kobaltu, siarczan niklu, pallad, nadtlenek benzoilu, monomer metakrylanu, bisfenol A, rtęć), palenie tytoniu, alkohol.
Zaburzenia psychologiczne i psychiatryczne to ponad połowa przyczyn wtórnej stomatodynii (44–71%). Pośród nich najczęstsze są: depresja, stany lękowe, bezsenność. Osoby cierpiące na BMS wykazują cechy osobowości neurotycznej, ze zwiększonym poziomem lęku, skłonnością do hipochondrii, niestabilności emocjonalnej, histerycy z nasiloną kancerofobią.
Koncepcje dotyczące idiopatycznego (pierwotnego) BMS uwzględniają natomiast u chorych obecność zmian zwyrodnieniowych włókien nerwu trójdzielnego, zmniejszoną gęstość włókien nerwowych w obrębie nabłonka oraz rozlane zmiany morfologiczne w obrębie nabłonkowych i podbrodawkowych włókien nerwowych, zaburzenia uwalniania neuroprzekaźników (dopaminy, noradrenaliny, serotoniny, histaminy, kwasu glutaminowego), czynniki genetyczne, zaburzenia układu nigrostriatalnego odpowiedzialnego za ośrodkową kontrolę bólu, analogiczne jak u osób z chorobą Parkinsona.
Rodzaje BMS wg Lameya i Lewisa
Chorych z pieczeniem jamy ustnej podzielono na trzy typy:
- typ 1 (35%) to osoby, które budzą się bez objawów choroby, pieczenie nasila się w miarę upływu czasu, a najbardziej dotkliwe jest wieczorem. Często obecne są u nich równolegle czynniki ogólnoustrojowe (np. niedobory witamin);
- typ 2 (55%) to osoby budzące się z objawami, które utrzymują się na takim samym poziomie przez cały dzień. Zazwyczaj współistnieją u nich przyczyny psychologiczne;
- typ 3 (10%) to osoby z dolegliwościami epizodycznymi, w nietypowej lokalizacji, zazwyczaj z towarzyszącą alergią.
Diagnostyka
Diagnostyka w kierunku stomatodynii obejmuje wykluczenie przyczyn miejscowych, ogólnoustrojowych na podstawie wywiadu, badania wewnątrzustnego oraz badań dodatkowych.
W badaniu klinicznym brak odchyleń od normy.
W zakres badań dodatkowych powinny wejść: morfologia, poziom glukozy, witaminy B12, żelaza, badanie mykologiczne, gastroskopia.
Cenna jest ocena stanu psychicznego chorego.
Należy wyeliminować wykonywanie badania histopatologicznego. Pobranie materiału (biopsja, wycinek) stanowi bowiem ryzyko nasilenia dolegliwości.
Diagnostyka różnicowa powinna uwzględnić bóle o etiologii naczyniowej: migrenę, klasterowe bóle głowy, napadowy połowiczy ból twarzy, zapalenie tętnicy olbrzymiokomórkowe oraz inne bóle – na tle zaburzeń czynnościowych narządu żucia, nietypowy ból twarzy (AFP), zespół kości gnykowej, odruchową dystrofię współczulną twarzy.
Leczenie
W przypadku obecności choroby ogólnoustrojowej lub zmian miejscowych odpowiedzialnych za pieczenie terapia obejmuje leczenie choroby podstawowej.
Konieczna jest sanacja jamy ustnej, korekta uzupełnień protetycznych, intensyfikacja higieny jamy ustnej. Pacjent powinien unikać płynów do płukania z zawartością alkoholu, past z obecnością laurylosiarczanu sodu, licznych konserwantów. Dieta chorego powinna eliminować potrawy ostro przyprawione, alkohol. Należy zaprzestać palenia tytoniu.
Ponieważ nie udowodniono związku przyczynowego stomatodynii z menopauzą, hormonalna terapia zastępcza nie poprawia ani nie eliminuje objawów pieczenia błony śluzowej jamy ustnej.
Leczenie miejscowe farmakologiczne uwzględnia: klonazepam, lidokainę, kapsaicynę, doksepinę, NLPZ, laktoperoksydazę, sukralfat.
Leczenie ogólne farmakologiczne obejmuje: kwas alfa-liponowy, witaminy z grupy B, klonazepam, gabapentynę, leki przeciwdepresyjne, agonistów receptorów dopaminowych i receptora histaminowego.
Inne stosowane metody to: terapia poznawczo-behawioralna, terapia grupowa, biofeedback, hipnoza, joga, sofrologia, akupunktura, laseroterapia (lasery niskiego poziomu mocy), osłony na język (protektory).
Miejscowe leczenie farmakologiczne warto rozpocząć od klonazepamu. Zalecane jest ssanie jednej tabletki klonazepamu (0,5 mg) przez trzy minuty trzy razy dziennie przez 14 dni. Leczenie ogólne: 0,5–2,0 mg na dobę. Działanie uboczne leku objawia się kserostomią, letargiem, zmęczeniem, uzależnieniem.
Kapsaicyna to środek przeciwbólowy działający na czuciowe neurony aferentne.
Długotrwała ekspozycja na kapsaicynę prowadzi do odczulenia receptorów bólowych. Skutki uboczne płukania roztworem kapsaicyny (0,02%) trzy razy dziennie przez 30 s to jednak ryzyko zwiększenia uczucia pieczenia, niestrawność.
Kwas alfa-liponowy (ALA) to antyoksydant, ma działanie neuroprotekcyjne. Jest stosowany w dawkach 400–800 mg w dwóch–trzech dawkach (średnio 600 mg na dobę). Skutki uboczne leku to bóle głowy, zaburzenia żołądkowe.
Zakończenie
Zarówno diagnostyka, jak i leczenie BMS stanowią prawdziwe wyzwanie dla stomatologa. Nieraz wymagają wsparcia specjalistów z różnych dziedzin (np. neurologa, psychologa). Tylko bowiem holistyczne podejście do problemu, jakim jest zespół pieczenia jamy ustnej, może być zwieńczone ulgą w dolegliwościach chorego.
