Rodzaje aftoz
Afty Suttona
Afty Suttona to wrzodziejąca odmiana aft nawracających. Występują pojedynczo (wyjątkowo 2–3 jednocześnie) w postaci rozległych i głębokich owrzodzeń błony śluzowej jamy ustnej. Trwają kilka tygodni, są bardzo bolesne i goją się, pozostawiając bliznę. Towarzyszy im odczyn ze strony węzłów chłonnych (są powiększone i bolesne). Należy je różnicować z owrzodzeniem odleżynowym, które ustępuje po usunięciu czynnika drażniącego.
POLECAMY
Zespół Behçeta
Zespół Behçeta to rzadko występujące schorzenie, które charakteryzuje się objawami ze strony oczu (zapalenie tęczówki), jamy ustnej i narządów płciowych (w postaci aft nawracających). Częściej dotyczy mężczyzn w średnim wieku. W całej jamie ustnej, na zaczerwienionym podłożu, szybko wysiewają się liczne, małe afty, które utrzymują się zazwyczaj kilka dni. Mogą ulegać owrzodzeniu i są bardzo bolesne. Mogą im towarzyszyć objawy ogólne (podwyższona temperatura, zmęczenie, bóle mięśni, stawów).
Zapalenie aftowe jamy ustnej
Zapalenie aftowe jamy ustnej jest ostrą chorobą zakaźną, wywołaną przez wirus opryszczki zwykłej lub mu pokrewny. Dotyczy małych dzieci, towarzyszy niektórym chorobom zakaźnym (płonicy, odrze, krztuścowi) lub pojawia się w okresie ząbkowania. Choroba zaczyna się objawami ogólnymi (bóle głowy, mięśni, gorączka). Dołącza się do nich zapalenie jamy ustnej. Na zapalnie zmienionym podłożu pojawiają się wykwity (w grupach) na wargach, błonie śluzowej policzków, w okolicy podjęzykowej, na dziąsłach. Te ostatnie mają charakterystyczny wygląd: są obrzęknięte, sinoczerwone, pokryte warstwą złuszczonych nabłonków. Język jest obłożony, węzły chłonne powiększone i bolesne. Objawy ostre choroby ustępują po kilku dniach, a nawet nieleczone po dwóch tygodniach ulegają nabłonkowaniu i mija nieżyt błony śluzowej.
Owrzodzenia o charakterze urazowym
Bolesne i powodujące dyskomfort są także uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej spowodowane długotrwałym drażnieniem. Do ich najczęstszych przyczyn należą złogi nieusuniętego kamienia nazębnego, nawisające wypełnienia, protezy ruchome, aparaty ortodontyczne, ostre brzegi zębów i palenie tytoniu. Sprzyjają im różne czynniki ogólne: zaburzenia w odżywianiu (niedobory witaminy B12, kwasu foliowego, żelaza), zaburzenia krążenia, anemie, cukrzyca. Najczęściej są zlokalizowane na krawędziach języka, w przedsionku jamy ustnej, na podniebieniu, w tylnej części błony śluzowej policzków.
Leczenie
Postępowanie w przypadku powyżej opisanych zmian jest jednakowe. Pomocne będzie zastosowanie gotowych preparatów miejscowych dostępnych w aptece o charakterze ochronnym, łagodzącym ból i wspomagającym gojenie. Leczenie miejscowe może być wspomagane ogólnie zażywanymi niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi. Takie postępowanie nie tylko może wpłynąć korzystnie na ograniczenie zmian, przyspieszyć gojenie owrzodzenia, ale przede wszystkim istotnie poprawić komfort życia.
Nie bez znaczenia jest konsystencja preparatu i jego zdolność do trzymania się zmienionej tkanki. Obecność śliny w jamie ustnej oraz ruchy języka stanowią duże utrudnienie dla utrzymania się leków na zmienionej chorobowo błonie śluzowej. Składniki, takie jak poliwinylopirolidon (ang. Poly N-vinylpyrrolidone – PVP) czy kwas hialuronowy, mają zdolność szybkiego tworzenia stabilnej warstwy na powierzchni tkanki, pełniąc funkcję bariery mechanicznej. Przylegając do uszkodzonej śluzówki jamy ustnej, długotrwale zmniejsza dyskomfort związany z bólem wywoływanym częstym podrażnianiem odsłoniętych zakończeń nerwowych. Warstwa utworzona z PVP może zawierać różne substancje czynne, np. związki o działaniu sprzyjającym gojeniu się błony śluzowej jamy ustnej (w tym substancje czynne roślinne, np. aloes zwyczajny), wspomagające naturalny proces gojenia uszkodzonych tkanek. Dzięki silnym właściwościom adhezyjnym preparat leczniczy może utrzymywać się na śluzówce błony jamy ustnej na tyle długo, aby składniki terapeutyczne mogły wniknąć w uszkodzone miejsce.
Warto dobrać odpowiednią formę preparatu do rodzaju i umiejscowienia zmiany oraz wieku pacjenta. Ważne jest, aby stosowany preparat miał akceptowalny smak, co jest szczególnie ważne w przypadku dzieci, oraz był łatwy i szybki w aplikacji zarówno we fragmentach błony śluzowej jamy ustnej narażonych na uraz mechaniczny (wargi, podniebienie twarde, dziąsła, język, policzki), jak i w miejscach trudno dostępnych (podniebienie miękkie, tylna ściana gardła, łuki podniebienne), a także nie miał działania drażniącego. Najbardziej praktyczną formą preparatu działającego miejscowo wydaje się żel. Idealnie sprawdza się w leczeniu pojedynczych, ograniczonych zmian w jamie ustnej. W trudno dostępnych miejscach w obrębie jamy ustnej, na tylnej ścianie gardła dobrym wyborem będzie preparat w sprayu. Umożliwia on aplikację bez zbędnego narażania (zwłaszcza dziecka) na wywołanie odruchu wymiotnego. Gdy zmiany są rozsiane – warto wybrać preparat w formie płynnej, ponieważ najłatwiej pokryje zmienione chorobowo miejsca w jamie ustnej (w przypadku dziecka konieczne jest rozumienie przez nie i wykonywanie poleceń).
Należy pamiętać, że preparaty, które zawierają alkohol lub pochodne kwasu acetylosalicylowego wręcz utrudniają gojenie się wykwitów nadżerkowo-wrzodziejących w jamie ustnej. U dzieci powinno unikać się regularnego stosowania preparatów zawierających pochodne kwasu p-hydro-ksybenzoesowego, jak również pochodnych acetanilidu. Wiele preparatów na afty i uszkodzenia błony śluzowej jamy ustnej dostępnych na rynku nie jest zarejestrowanych do stosowania u dzieci. Inne mają liczne ograniczenia dotyczące wieku dziecka oraz częstości dawkowania, o czym należy zawsze pamiętać.
Cenna jest też profilaktyka: unikanie stresu, odpowiednia dieta, bogata w pokarmy z zawartością kwasu foliowego (ryż, szpinak, cykoria, soczewica, żółtka jaj), witaminy B12 (mięso wołowe, drobiowe, podroby, ryby, owoce morza, mleko, sery, jaja), żelaza (fasola, szpinak, suszone morele, pestki dyni, gorzka czekolada, wołowa wątroba). Warto jest unikać preparatów do codziennej higieny jamy ustnej mogących powodować uczulenie.
W przypadku owrzodzeń odleżynowych kluczowe jest usunięcie czynnika drażniącego. Jeśli odleżyna nie ustępuje (w około tydzień, do 10 dni), konieczne jest pobranie wycinka w ramach profilaktyki onkologicznej).
